Duurzame wijnbouw
Uitdagingen & oplossingen
Klimaatverandering is een groot thema in de hedendaagse wijnbouw. Net als veel andere bedrijfstakken en sectoren probeert de hele wijnbouwsector, en ook de vele producenten met wie wij zakendoen, zo goed mogelijk om te gaan met de veranderingen. Ze spelen hierop in met creatieve, innovatieve en soms ingrijpende oplossingen.
Merkbare verandering
De signalen van klimaatverandering zijn overal om ons heen. De temperaturen stijgen aantoonbaar en extreme weersomstandigheden nemen toe. Het zorgt overal ter wereld voor veranderende omstandigheden. Door de hogere temperaturen wordt wijnbouw mogelijk in landen als Nederland en zelfs Scandinavië. Voor zuidelijke wijnlanden zoals Spanje worden de problemen groter. Het wordt warmer, droger en er is meer kans op extreem weer met bijvoorbeeld heftige hagelbuien in de zomer die een oogst in één klap kunnen vernietigen.
Voorlopige oplossingen
Door de hogere gemiddelde temperaturen ontwikkelen de druiven méér suikers. Dit zorgt weer voor hogere alcoholpercentages in de wijn. Een serieus probleem, want de trend is juist om wijnen met minder alcohol te maken. Vroeg plukken, als de druiven nog niet zo veel suiker bevatten, is niet de oplossing. De druiven zijn dan niet goed rijp en geven ‘groene’ wijnen met een afwijkende smaak. Oplossingen worden onder meer gezocht in het verplaatsen van wijnbouw naar grotere hoogten waar het koeler is. Dat is in bergachtige gebieden, bijvoorbeeld in Spanje, voorlopig een werkbare oplossing. Op landbouwuniversiteiten wordt ook volop gezocht naar nieuwe kruisingen van druivenrassen die bestand zijn tegen de veranderingen doordat ze bijvoorbeeld later rijpen.
Wijngrens
Tijdens de VN-klimaattop van Parijs in 2015 is het doel gesteld om de opwarming van de aarde te beperken tot ruim onder de 2° Celsius en is er ook aandacht voor de effecten van klimaatverandering op de wijnbouw. Tot nu toe bevinden alle wijngaarden van de wereld zich in twee duidelijk afgebakende klimaatzones: een noordelijke zone tussen 50° en 30° NB en een zuidelijke zone tussen 30° en 40° ZB. Die geografische ligging heel nauw: binnen deze gebieden komt druiventeelt het best tot z’n recht. De klimaatzones zijn begrensd door een temperatuurlijn, de zogenoemde wijngrens. Die schuift, door klimaatverandering en de steeds extremer wordende weersomstandigheden, echter steeds verder op. Door de steeds extremer wordende weersomstandigheden gaat wereldwijd nu al veel wijnoogst verloren.
Steeds warmer
De factor ‘klimaat’ is belangrijk bij wijnbouw, want voor een gezonde ontwikkeling van druiven is zowel warmte als vocht nodig. Vaak worden druiven geteeld op zonnige heuvels om ervoor te zorgen dat de zon loodrecht op de wijnranken staat en de druiven zo veel mogelijk zon en warmte ‘vangen’. Maar het kan ook té heet worden voor de druiven. Veel wijngebieden lijden onder een steeds droger en warmer wordend klimaat, waardoor veel oogst verloren gaat. Door de temperatuurstijging rijpen de druiven eerder, waardoor ze te veel suiker en alcohol bevatten. Dat is niet wenselijk: voor de balans in de wijn zijn ook zuren nodig. Wijnranken zijn ook nog eens bijzonder gevoelig voor veranderingen in temperatuur. Daarom zoeken wijnboeren in die gebieden die al onder temperatuursdruk staan, naar manieren om druiven langzamer te laten rijpen.
Hogerop
Om druiven te beschermen tegen hoge temperaturen en uitdroging worden traditionele manieren als irrigatie en schaduwdoeken gebruikt, maar worden ook nieuwe methodes toegepast. Zo worden wijnplanten geënt op andere stokken om de groeicyclus van de plant te vertragen. Ook wordt er gewerkt met laat rijpende bestaande druivenrassen en geëxperimenteerd met nieuwe klonen die laat rijpen. Latere rijping is de reden waarom nu al veel wijngebouwgebieden naar hoger gelegen gebieden. Hoe hoger gelegen, hoe lager de temperatuur en dus hoe langer de rijpingsperiode.
Lezen: zo werkt producent Castellucci Miano op het bloedhete Sicilië
Steeds minder wijnbouwgrond
Echter; als temperatuur op aarde de komende decennia meer dan 2° C zal stijgen, dan zijn de huidige aanpassingen niet voldoende en moeten andere manieren worden gezocht. Als wereldwijd de temperatuur met 2° C stijgt, daalt de wereldwijde hoeveelheid grond die geschikt is voor wijnbouw met 56%. Stijgt de temperatuur met 4° C, dan daalt die hoeveelheid maar liefst met 85%. Dit blijkt uit een onderzoek van de Universiteit van Columbia, New York, door een team van internationale wetenschappers, onder wie een groot aantal Franse experts.
Klimaatbestendige rassen
Eén oplossing is dit tegen te gaan is het aanplanten van andere druivensoorten in de bestaande wijnbouwgebieden, zoals wordt gesuggereerd in een artikel dat begin 2020 verscheen in het Amerikaanse wetenschappelijke tijdschrift PNAS. De door klimaatverandering veroorzaakte verliezen zouden hierdoor aanzienlijk kunnen worden teruggedrongen. De wetenschappers onderzochten elf bekende druivenrassen en brachten zeer nauwkeurig in kaart wanneer elke afzonderlijke soort begint te knoppen, bloeien en rijpen in een nagebootste klimaatopwarming van 2-4° C. Zo werd vastgesteld welke variëteiten het best bestand zijn tegen de veranderingen.
Revolutie in de wijngaard
Uit het onderzoek bleek bijvoorbeeld dat mourvèdre (een van oorsprong Catalaans druivenras) merlot en cabernet-sauvignon zou kunnen vervangen in Bordeaux. Een nogal revolutionaire gedachte in de traditionele wijnwereld. Er kleven ook praktische bezwaren aan: om met nieuwe druivenrassen te mogen werken, is nieuwe wetgeving nodig. Veel rassen zijn namelijk geregistreerd in de lokale wijnwetgeving (beschermde oorsprongsbenaming). In een aantal Europese wijngebieden is de discussie hierover al gestart.
Vervolgens zullen wijnproducenten − buiten de financiële investering die een omschakeling vergt − moeten leren hoe ze met de nieuwe gewassen moeten omgaan. Ook zullen consumenten bereid moeten zijn om hun favoriete druivensoort op te geven voor nieuwe soorten. Dat kan een flinke uitdaging zijn voor veel wijnliefhebbers.
Lezen: innovatie-pionier Domaine La Colombette in de Languedoc
Méér diversiteit
Ook het vergroten van de diversiteit onder gewassen kan een krachtige manier zijn om de achteruitgang van de landbouw als gevolg van klimaatverandering tegen te gaan. Agrobiodiversiteit − de variatie binnen agrarische planten, dieren en praktijken − wordt vaak voorgesteld als een manier om de negatieve effecten van klimaatverandering op gewassen te verzachten. Uit onderzoek blijkt dat méér diversiteit de verliezen van wijnbouwgebieden bij een opwarming tot 2° C kan halveren en met een derde kan beperken bij een opwarmingsscenario van 4° C. Méér diversiteit toepassen in wijnbouwgebieden kan − mits omarmd door de lokale wijnboeren − landbouwverliezen beperken, maar de effectiviteit hangt natuurlijk ook af van andere mondiale klimaatmaatregelen.
Change
Zeker is dat landbouwgebieden wereldwijd steeds warmer en droger worden. En dat is voor veel gewassen, waaronder de wijndruif, geen goed nieuws. De grens voor de wijnproductie schuift steeds meer op naar noordelijk gelegen gebieden. Leuk voor de wijnboeren in Nederland, maar desastreus voor wijnboeren in zuidelijk gelegen landen als Frankrijk en Spanje. Huidige ingrepen zoals irrigatie en schaduwdoeken zijn niet meer afdoende als oplossing voor de steeds extremer wordende weersomstandigheden. De wijnteelt zal daarom aangepast moeten worden aan een warmere wereld. En dat kan alleen als wereldwijd de klimaatverandering uiterst serieus genomen wordt.
‘We luisteren naar onze wijnstokken, hun terroir en de beweging van de seizoenen.’
